مقدمه:
خشخاش گیاهی است که بومی که اروپای جنوب شرقی و آسیا (خاورمیانه) است.
کشت خشخاش نخستین بار 3400 سال پیش از میالد در جنوب میان رودان صورت گرفت. در برخی از مقالات هم زکر شده که، این گیاه حدود 2500 سال قبل در منطقه ی مدیترانه کشت می شده است و سابقه ی گیاه را تا 5000 سال قبل ذکر می کنند.
به طور کلی بیشتر مواد مخدر از تریاک به دست می آید و آن نیز محصول نوعی خشخاش است. از آثاری که از سومری ها باقی مانده است چنین برمی آدی که آنها قدیمی ترین و مشهورترین ماده ی مخدر یعنی تریاک را استعمال می کردند و به خشخاش گیاه شادی بخش هم می گفتند. سوری ها خشخاش را گیاه لذت می نامیدند. پس می توان عمر کشت خشخاش را با عمر شناسایی تریاک و مواد مخدر توسط انسان برابر دانست.
هنر کشت خشخاش بعدها از سوری ها به آشوریان و سپس به بابلیها منتقل شد و از آن جا به مصر راه یافت. در دهه ی 13 پیش از میلاد دوران طلایی تریاک با کشت گسترده ی خشخاش در تبس پایتخت مصر آغاز شد. بازرگانان، تریاک و همراه آن کشت خشخاش را از مصر به کارتاژ، یونان و اروپا می بردند، پس از آن” کشت خشخاش در قبرس پیشرفت قابل ملاحظه ای داشت و تریاک در قرن چهارم به چین هم رسید و به این ترتیب، کشت خشخاش در سراسر کره ی زمین گسترش یافت.
نام علمی خشخاش:
در طبقه بندی، هر گیاهی دارای یک اسم ژنریک است که از دو کلمه تشکیل یافته است. اولین کلمه معرف جنس و دومی معرف گونه ی گیاه مورد نظر است. گیاه خشخاش با نام علمی papaver somniferuml (پاپاور سومنیفرم)گیاهیست متعلق به تیره یا خانواده ی papaveraceae (شقایق) و جنس یاژانر papaver و گونه ی somniferume مبدا خشخاش را از گونه ی papaverse tigerum می دانند.
شرح تیره خشخاش:
Papaveraceae گیاهانی عموماً علفی بندرت دارای اعضای چوبی و یا به صورت درختچه اند شامل 700 گونه می باشند که تعداد فراوانی از آنها تعلق به papaver ها دارند وسعت انتشار آنها در کره زمین زیاد می باشد بطوریکه در غالب نواحی معتدله نیمکره شمالی و حتی در مناطق سرد یافت می شوند ولی در نیمکره جنوبی بندرت ممکن است نمونه هایی از آنها مشاهده گردند این گیاهان برگهایی به وضع منفرد بر روی ساقه دارند پهنک برگ آ”ها نیز غالباً منقسم به قطعات باریک فراوان است گلهای آنها نر- ماده شامل 2 کاسبرگ زود افت 4 گلبرک(در 2 ردیف) تعداد زیادی پرچم و مادگی از تخمدانی چند خانه است. در بعضی از آنها 3 کاسبرگ و6 گلبرگ دیده میشود.
از اختصاصات آنها این است که گلبرگ های آنها در حالت غنچه وضع چین خورده دارند ولی پس از شگفتن گل صاف می گردند.
میوه آنها پوشینه یا خورچین مانند و محتوی دانه های ریز بسیار است.
غالب گیاهان این تیره مانند papaverها، Glauciumها، Cheledoniumها و غیره مجاری ترشحی لاتکس مرکب از سلولهای منفرد با پشت سر هم با جدار عرضی سوراخ دار و یا بصورت مشبک دارند این سلولها و مجاری در پارانشیم ها مخصوصا در بافت آبکش دیده می شوند. شیرا به آنها ممکن است شیری رنگ (papaver) ها یا زرد رنگ (Chelidonium)ها و یا قرمز رنگ در (Sanguinaria)ها باشد. گیاهان داروئی مهمی در این تیره وجود دارند که ارزش درمانی ارزنده آنها سبب گردیده که در بسیاری از مداواها با اثر قاطع بکار می روند از بعضی از آنها مواد موثر بسیار مهمی استخراج می گردد که در پزشکی اهمیت فراوانی دارد.
طول عمر و ارتفاع خشخاش:
خشخاش گیاهی است یک ساله (یعنی طول دوره ی رشد آن کمتر از یکسال زراعی است) خشخاش سریع الرشد وبه صورت بوته ی تقریباًٌ صاف و بدون کرک است. تعداد کروموزوم های این گیاه، 22 جفت می باشد. ارتفاعش حدود 1متر و در صورت مرغوب بودن زمین به 5/1 متر هم می رسد.
ریشه ی خشخاش:
بوته ی خشخاش دارای ریشه های سطحی و کم قوت است. ریشه ی خشخاش مخروطی یا مارپیچی شکل است.
ساقه ی خشخاش:
ساقه ی این گیاه نازک واستوانه ای و باریک و سبز رنگ بوده و از ماده ی مومی مستور گشته و اصولاً انشعابات کمی تولید می نماید.
برگ خشخاش:
برگهای خشخاش به صورت متناوب در روی ساقه قرار می گیرند ودراز وشکاف دار یا دندانه دار بوده وشفافنند.برگهای قسمت تحتانی ساقه خیلی بزرگ و بادمبرگ هستند در حالی که برگهای قسمت فوقانی ساقه کوچکتر و دمبرگ و ساقه را در آغوش می گیرند. شکل برگ ها نسبتاً بیضی و طول آن به 10 تا 25 سانتیمتر می رسد.
گل خشخاش:
گل خشخاش درشت و در انتهای ساقه باپدانکول طویل قرار می گیرد و رنگهای مختلفی از جمله: سفید، قرمز وارغوانی مایل به قرمز یا بنفش است. گلهای خشخاش را دو کاسبرگ مقعر از بدون احاطه نموده به طوری که بعد از باز شدن گلها این دو کاسبرگ می افتند. خشخاش دارا ی چهار گلبرگ نازک و گرد است که دو به دو روبه هم قرار می گرفته در موقع بازشدن گلها گسترده شده و اندامهای مذکری که از اطراف تخمدان خارج می گردند را نمایان می کنند. قبل از باز شدن گل، بیشتر پرچم ها به صورت غنچه مچاله گردیده اند.
اندام مذکر دارای یک میله ی نازک پرچم است که انتهای آن ها بساکهای (ANTHER) کوچکی قرار دارند. تخمدان خشخاش در روی نهنج نسبتاً پیش آمده ای قرار گرفته و دارای شکلی کروی بوده که از چندین حفره ی به هم پیوسته ساخته شده است. بعد از بارور شدن تخمدان خشخاش کپسولی تولید می کند، که، تخم مرغی یا کروی شکل فاقد کرک با رنگ سبز روشن و طولی در حدود 5سانتیمتر دارد. در انتهای کپسول صفحه ای دائمی که همان کلاله باشد، قرار دارد. در بین این صفحه ی فوقانی وکپسول در اغلب نژادهای خشخاش،موقع رسیدن شکاف های افقی به وجود می آیند که، باعث شکوفا شدن یا باز شدن گشته و دانه های ریز خشخاش از آن خارج می شوند.
گلبرگها بلافاصله بعد از باز شدن گلها معمولاً یک روز بیشتر درام نخواهد داشت و خواهند ریخت.
میوه ی خشخاش:
میوه ی خشخاش بعد از گذشت 10 تا 20 روز از پیدایش گل، پس از ریختن گل آن به صورت نارس در سر شاخه پیدا می شود و آن را گرز خشخاش و پوشینه وکپسول و غوزه ی خشخاش و کوکنار هم می گویند. میان آن خانه خانه و حاوی دانه است. این گرزها در اواخر بهار و اوایل تابستان دارای پوست سبز است ولی بعد رنگ آن به زردی می گراید. در بعضی انواع خشخاش کپسول آن فاقد سوراخ است و بذرها از آن به خارج نمی ریزند.
دانه ی خشخاش:
در هر کپسول خشخاش معادل 25 تا 30 هزار دانه به بزرگی 1/0 تا 2/0 میلی متر وجود دارد. این دانه ها به رنگهای سفید، خاکستری، قهوه ای و سیاه می باشند. عملکرد دانه ی خشخاش حدود 800 کیلو گرم از هر هکتار است.
شرایط اقلیمی مناسب برای رشد گیاه خشخاش:
خشخاش مقاومت چندانی به خشکی ندارد لذا آب وهوای معتدل و گرم و نسبتاً مرطوب احتیاج دارد. ضمناً خشخاش به غیر خشکی نسبت به سرما و باد حساس است و احتیاج نسبتاً زیادی به تابش خورشید دارد.
فهرست مطالب
مقدمه 2
نام علمی و مختصری در مورد تیره ی خشخاش 3
طول عمر و ارتفاع، ریشه، ساقه، برگ، گل، میوه دانه ی خشخاش 5
شرایط اقلیمی مناسب برای رشد خشخاش 7
مناطقی که امروزه خشخاش در آنجا کشت می شود 11
منشا تریاک 12
موارد مصرف خشخاش 13
خواص دارویی خشخاش 14