مقدمه
چندی قبل یک دانشگاه آمریکایی طی نظرسنجی از اقتصاددانان – برنده جایزه نوبل، از آنان خواست بئویند در زمان حاضر، ثروت پایدار یک جامعه کدام است، در صورتی که در گذشته معمولاً، برده ها، طلا، منابع کشاورزی و منابع طبیعی، صنایع، تجارت و غیر ثروت پایدار بوده است، اقتصاددانان عموماً پاسخ داده اند که در عصر فناوری پیشرفته، ثروت پایدار هر جامع، استعداد و نیروی انسانی ماهر و خلاق آن جامعه است و پیشرفت و رفاه هر جامع به قطعه های آن بستگی مستقیم دارد.
امروزه نیز در همه کشورها به صورت آشکار مشخص شده که موتور حرکت هر جامعه ای منابع انسانی توانمند (وجهی از توسعه پایدار) است و این از طریق نظام آموزشی هر کشور میسر می شود که مستلزم استفاده از دانش روز و فناوری و آموزش نوین در این زمینه می باشد.
عصر کنونی را عصر ارتباطات، عصر انفجار اطلاعات، عصر فراصنعتی، عصر دانش و . . . نامیده اند که در این عصر، قافله دانش و فناوری با سرعتی باور ناپذیر و شگفت انگیز به پیش می رود و اکثر جوامع بخواهند همپای این قافله راه بسپارند بایستی حرکت کند و سنتی خویش را کنار گذاشته و آهنگی تند و سریع برای گام برداشتن اختیار کنند. که اگر جز این باشد از قافله باز می مانند و این به مفهوم گسستن حلقه ارتباط ایشان با جوامع دیگر است در این چرخه تحولات و پیشرفت فناوی، آنچه بیش از همه جوامع بشری را تحت تاثیر قرار داده ظهور فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) است.
این فناوی نظریه مک لوهان را مبنی بر کوچک شدن جهان و ایجاد دهکده جهانی محقق کرده و به گونه ای باور نکردنی فاصله ها را از میان برداشته و ارتباطات را بسیار سهل تر از پیش در سطح جهان برقرار ساخته است.
مهمترین خصوصیت و ویژگی فناوری اطلاعات و ارتباطات تکیه بر تولید، اشاعه و پردازش اطلاعات و در دسترس قرار دادن آن برای همگان در کمترین زمان ممکن با حداقل هزینه ها و همه زمانها و مکانها است. که مستلزم استفاده از آموزش الکترونیک (E-Learning) به عنوان فرایند کمکی و تسهیل کننده انجام می شود.
یادگیری الکترونیکی:
یادگیری الکترونیکی به مجموع فعالیتهای آموزش اطلاق می گردد که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اعم از صوتی، تصویری، رایانه ای، شبکه ای و مجازی و … صورت می گیرد. به عبارتی کلیه برنامه هایی را که از طریق شبکه های رایانه به ویژه اینترنت، منجر به یادگیری می شود یادگیری الکترونیکی می نامند. اصطلاح یادگیری الکترونیکی، شامل مجموع وسیعی از کاربردها و عملکردها، از جمله آموزش مبتنی بر «وب»، آموزش مبتنی بر کامپیوتر، کلاس های مجازی و همکاری های الکترونیکی است.
یادگیری «آموزش» الکترونیکی به کمک رایانه ها از طریق رسانه های الکترونیکی، اینترنت، وب، شبکه های سازمان یافته مثل اکترانت و اینترانت و بخش ماهواره ای، دیک سخت، بسترهای چند رسانه ای مانند DVD , CD-ROM و نوارهای صوتی و تصویری ارائه می شود. در واقع یادگیری الکترونیکی آموزش و یادگیری از راه دور بر مبنای فناوری است. به عبارت اینکه محتوای دوره آموزش با استفاده از انتقال صدا، تصویر و متن ارائه می شود که با بهره گیری از ارتباط دو سویه بین افراد فراگیر و استاد یا بین فراگیران، کیفیت ارائه دوره آموزشی به بالاترین سطح خود می رسد. استفاده از تجهیزات و امکانات پیشرفته تر، امکان ارائه اطلاعات و دانش را با کیفیت بهتر و بالاتر فراهم می سازد.
مثلاً در کسب اطلاعات از طریق وب، هرچه پهنای باند ارسال داده ها بیشتر شود، اطلاعات بیشتری دریافت می شود.
حرف C در واژه E-Learning از دیدگاه کاربران چنین تعبیر می شود.
1- Exploration (اکتشاف): برای فراگیران وب محور این شیوه آموزشی وسیله اکتشافی برای دستیابی به اقیانوسی از اطلاعات و منابع است.
2- Experience (تجربه): وب می تواند تجربیات آموزشی همه جانبه و فراگیری را از آموزش همزمان، سلسله مباحث، متوالی و خودآموز ، در اختیار فراگیران قرار دهد.
3- Engagement (سرگرمی و مشغولیت): وب با فراهم ساختن رویکردهای خلاق آموزشی برای کاربران، و ایجاد حس مشارکت و همکاری، فراگیران را مشتاق و علاقه مند می سازد.
4- Ease of use (سهولت استفاده): استفاده از وب نه تنها برای فراگیرانی که با قابلیتهای آن آشنا هستند، بلکه برای فراهم آورندگان مطالب اینترنتی نیز ساده و آسان است، زیرا آنها می توانند به راحتی مطالب را در کلیه ساختارهای حتی (همانند ویندوز، یونیکس و …) در اختیار کاربران قرار دهند.
5- Empowerment (اعطای قدرت انتخاب): وسیله کمک مجموعه ای از ابزارها فراگیران را قادر می سازد که بهترین روش یادگیری را از دیدگاه خود برگزینند.
ویژگی های یادگیری الکترونیکی:
اهم خصوصیات یادگیری الکترونیکی را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :
1- دانش آموز محور بوده و نقش معلم به عنوان راهنما و تسهیل کننده است.
2- دوره های آموزشی به صورت تعاملی (کاربرد تعاملی در امر یاددهی و یادگیری) هستند.
3- برای تمامی گروه های سنی و در همه جا و همه وقت با شعار 7/24 فعالیت می کنند.
4- یادگیری مشارکتی است. یادگیرندگان، معلمان و متخصصان را گردهم می آورد.
5- یادگیری سریع، زنده و پویا و در عین حال کم هزینه است.
6- یادگیری فردی، یعنی بر اساس علایق و تواناییهای فردی است، جامع، یعنی امکان استفاده از همه منابع و ابزارهای آموزشی و یادگیری مثل کلاسهای مجازی، شبیه سازی را دارد و فرصتهای آموزشی برابر را در اختیار همگان قرار می دهد.
7- کلیه فعالیت ها از جمله مدیریت، ثبت نام، دریافت شهریه و نظارت بر روی شبکه اینترنت انجام می شود. به علاوه کلیه خدمات آموزشی مثل ثبت نام، آموزش و اعطای گواهینامه از همین طریق قابل انجام است.
8- دروس، توسط استادانی که در محل های مختلف قرار دارند، تهیه می شوند.
در یک جمع بندی کلی و با ترسیم جدول زیر شاید بتوان ویژگی های مهم یادگیری الکترونیکی را براساس مقایسه دو نگرش سنتی و مدون نسبت به امر آموزش بهتر بیان نمود.
نگرش به آموزش نگرش هوشمند و جدید نگرش لغتی
– تاکید در امر آموزش – کارهای گروهی، عضوی از تیم بودن، همکاری و مشارکت – کارهای فردی
– وظیفه فراگیران – مدیریت اطلاعات و تولید دانش و مهارت جدید، روش پیدا کردن اطلاعات -حفظ مطالب و ذخیره سازی مطالب از پیش تعیین شده.
– رابطه یاد دهنده و یادگیرنده – مجموعه فراگیر و یک تیم در جهت سازندگی و تولید دانش و متناسب با نیازهای روز جامع – دانا و ناآگاه (تا حدی نادان)
– محوریت و مسئولیت – شاگرد – محور: مسئولیت یادگیری بر دوش شاگرد – معلم – محور: مسئولیت یادگیری بر دوش معلم و توسعه آموزشی
– فراگیران (یادگیرها) – فعال، مشارکت در تولید و سازماندهی مهارتها تجربیات و دانش، عملاًٌ مستقل از معلم ولیکن نیازمند به سیستم پشتیبانی (مربی) – غیرفعال و وابسته به یاد دهنده (معلم و مربی)
– محتوای درس – نامحدود و متنوع – محدود و انتخابی
– عمل یادگیری -کیفی – کمی
– منبع قدرت و تحکیم تصمیم آموزشی – پایداری – تغییر (همگام با تغییرات و نیازهای جامعه)
– نقش فناوری – تنیده در سیستم غیر قابل تفکیک – عنصر اضافه شده به سیستم ( به راحتی قابل تفکیک)
مزایا و محدودیتهای یادگیری الکترونیکی:
الف) مزایا: به طور خلاصه مزایا عبارتند از:
1- ارتقای سریع و موثر سطح دانش مورد نیاز دانش آموزان، دانشجویان و فراگیران، متناسب با نوع فعالیت آنها.
2- سهولت دسترسی به منابع متعدد و مختلف آموزشی.
3- افزایش نیروی انسانی مجرب و همگام با فناوری اطلاعات و ارتباطات روز.
4- امکان دسترسی فراگیر، منابع آموزشی به صورت 7/24 (هفت روز در هفته و 24 ساعته)
5- گسترش آموزش برای هم، با هزینه بسیار کمتر.
6- کاهش زمان و هزینه رفت و آمد برای دانش آموزان، دانشجویان و فراگیران آموزشی.
7- امکان ثبت و ضبط فعالیت ها و برنامه های آموزشی و پیگیر مستمر پیشرف تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان.
8- اجازه تهیه و آماده سازی ارائه مدل های مختلف آموزشی توسط معلمان و استادان.
9- تسهیلات لازم و مناسب برای امر ثبت نام دانش آموزان و دانشجویان، خدمات تحصیلی و مشاوره ای به دانش آموزان و اولیای آنان و سایر خدمات آموزشی.
10. افزایش انگیزه های آموزشی فراگیران، ارتقای سطح یادگیری، خودکار بودن دانش آموزان و پرورش همه جانبه استعدادهای دانش آموزان و دانشجویان.