در وهله نخست به نظر میرسد که هیپنوتیزم پدیده نوینی است در حالی که بر اساس تحقیقات انجام شده مبدا آن را به مصر باستان و یونان و هند می رسد که به شکل های مختلف جهت درمان بیماران به کار می رفته و در این میان گاه وسیله سوء استفاده و عوام فریبانی سود می برده اند.
هیپنوتیزم برگرفته از کلمه یونانی هیپنوز به معنای خواب در مسیر تحول خود در قرن هیجدهم برای درمان بیماریهای روانی توسط هیپنوتیزم به موفقیتهایی نایل آمدند چهره های علمی پزشکی خود را نمایان کردند.
پس از آن نیز دکتر زیگموندفروید «خود – هیپنوتیزمی» را میسر ساخت. از آن پس ، هیپنوتیزم جایگاه ویژه خود را بدست آورد و روز به روز ارزشهای علمی ، پزشکی آن شناخته تر شد. پزشکان کنونی که اکثر آنها روان پزشک هستند از هیپنوتیزم برای اهداف قانونی از جمله : درمان بیماریهای روانی ، تسکین درد ، ترک اعتیاد و در چند دهه اخیر ، به عنوان ابزار تازه ای در کشف جرم استفاده می کنند.
بسیاری از پیچیده ترین معماهای به بن بست رسیده جنایی ، سرانجام توسط هیپنوتیزم گره گشایی شده و سر نخهایی به دست آمده و پلیس را در کشف جرم یاری رسانده است. در مواردی که افراد بی گناه به خاطر جنایتی که مرتکب نشده اند ، بازداشت می شوند نیز از هیپنوتیزم استفاده می کنند. همچنین کسی که نمی توانسته به سبب ناتوانی در به یاد آوردن آنچه در لحظه حساس فاجعه رخ داده است به خود یا وکیلش کمک کند ، هیپنوتیزم به یاریش آمده است.
بعضی در تایید موفقیت هیپنوتیزم در باز کردن ضمیر ناخودآگاه و روشن شدن اصل ماجرا از اعدام یا حبس طولانی نجات یافته اند. موارد گاهی با آنچه از تحقیقات به دست آمده بود بسیار اختلاف داشتند.
امروزه واقعی بود هیپنوتیزم امری بدیهی است. داروهایی کشف شده اند که اثراتی مشابه هیپنوتیزم دارند و دانشمندان به سرعت موارد استفاده جدید پدیده هیپنوتیزم را کشف می کنند. برخی از دانشمندان بر این باورند که شخص هیپنوتیزم شده ناخودآگاه حقایقی را آشکار می کند که تا آن زمان پنهان می کرده است.
با این وجود این خطر نیز وجود دارد که شخص تحت هیپنوتیزم بتواند دروغ ببافد یا به گمراهی یا توهم دچار شود با توجه به این امر و خطر دیگر ، یعنی هدایت عمدی یا سهوی هیپنوتیست به وسیله تلقینهای هیپنوتیزم ، نویسندگان بر این عقیده اند که قابلیت اعتماد هیپنوتیزم برای پذیرش اظهارات هیپنوتیزم شدگان به حد کافی نرسیده است.
هیپنوتیزم همواره هنگام نیاز به روشهای سریع و پس از فشارهای روانی زیاد ناشی از تحولات گسترده مانند جنگهای جهانی اول و دوم مورد توجه قرار گرفته
است اثرات آن بر حافظه جالب است و پژوهشگران متعددی در این زمینه کار کرده اند. منظور ما توانایی افراد تحت نیروی هیپنوتیزم در به یاد آوردن وقایعی است که در حافظه خودآگاه شخص کاملا از یاد رفته اند. این تسهیل خاص در به یاد آوردن را (افزایش حافظه) می خوانند.
هیپنوتیزم
هیپنوتیزم چیست ؟
عنوان هیپنوتیزم تصویر کریهی از یک جادوگر دارای قدرت منفی جادوی سیاه را پیش چشم افراد می آورد. چنین تصویری کاملا نادرست و اشتباه است. حقیقت این است که بیشتر علوم زمانی در پرده ای از رمز و راز در دسترس جادوگران قرار داشتند و به تدریج به عرصه علوم پای نهادند. ولی هیپنوتیزم و پدیده های مانند آن هر چند پایگاه علمی آنها از نظر دانشمندان به اثبات رسیده ، ولی هنوز در نزد مردم تصور ریشه های جادویی و اسرارآمیز آن کاملا از بین نرفته است.
هیپنوتیزم یک حالت خواب گونه همراه با تلقین پدیزی شدید نیست بلکه پدیده بسیار پیچیده ای است که هنوز به خوبی تفسیر نشده و حتی در حیوانات هم امکان پیدایش طبیعی یا مصنوعی آن وجود دارد. هرچند پایگاه علمی آنها از نظر دانشمندان به اثبات رسیده ولی هنوز در نزد مردم تصور ریشه های جادویی و اسرارآمیز آن کاملا از بین نرفته است.
هیپنوتیزم از هر نظر که عنوان شود ، پدیده جدیدی نیست نویسنده ای مبدا آن را چندیدن هزار سال قبل می داند و می نویسد : هیپنوتیزم را کشیشان ، جادوگران وپزشکان از مصر باستان گرفته تا یونان و هند آن زمان به شکلهای مختلف جهت درمان بیماران به کار می بردند.
پزشکان کنونی که اکثر آنها روان پزشک هستند از هیپنوتیزم برای درمان یا سایر اهداف قانونی استفاده می کنند. درمان بیماریهای روانی ، تسکین درد و در سالهای اخیر کشف جرم استفاده می کنند.
امروزه با رشد فزاینده دانش مردم از استفاده از هیپنوتیزم در تحقیقات جنایی ، بسیاری نسبت به چگونگی استفاده از آن و نتایج حاصل از کاربرد آن کنجکاو شده اند. پاسخ این است که شاهدان عینی جنایتها و حوادث مهم متهمان جهت به
یادآوردن مطالب حیاتی از یاد رفته ، هیپنوتیزم می شوند. ذهن توسط هیپنوتیزم به زمان و مکان وقوع روی داد برگردانده می شود و ضمیر ناخودآگاه جزئیات مخفی و فراموش شده را آشکار می کند.
در مواردی که افراد بی گناه به خاطر جنایتی که مرتکب نشده اند ، بازداشت می شوند نیز از هیپنوتیزم استفاده می کنند. همچنین کسی که نمی توانسته به سبب ناتوانی در به یاد آوردن آنچه در لحظه ی حساس فاجعه رخ داده است به خود یا وکیلش کمک کند هیپنوتیزم به یاریش آمده است.
ذهنی بر فراز ذهن دیگر
اعتقاد بر امکان تاثیرگذاری و تسلط ذهنی و فکری انسانی بر انسان دیگر ، ریشه در گذشته های بسیار دور دارد با توجه به شواهدی که این نوع باورها را برای انسان های آن دوران قانع کننده جلوه می داده و سده ای بعد از سده دیگر این
جریان فکری استمرار می یافته برخی از قدرت های جاودئی و فوق بشری را در این نوع ارتباطات موثر می دانسته اند. در زمان ما این قدرت و استعداد فکری را هیپنوتیزم می نامند و برای بسیاری از افراد این نمودها را پیوند نزدیک با ناشناخته ها ، هنوز به فضای پرور رمز و راز معجزه آسا مرتبط دانسته می شوند.
واقعیت این است که در عمر ما این پدیده یک پدیده علمی است که در ارتباطات نزدیکی به مظاهر فرهنگی مردم دارد و موفقیت در انجام آن به اعتماد به نفس فرد هیپنوتزم کننده ، واکنش سوژه یا فرد هیپنوتیزم شونده و واکنش اطرافیان یاشور و هوای مجلس و مجلسیان بستگی دارد.
در جلسات هیپنوتیزم بیشتر سه عامل فوق به صورت موافق و در جهت تقویت و تشدید یکدیگر وجود دارند. در مصر قدیم جادوگرانی بودند که در دربار فرعون شیرها را به صورت موجوداتی برده و مطیع در پشت سر خود به حرکت
درمی آورند. و در این پدیده به دنبال خیره شدن جادوگران در چشمان شیرها صورت می گرفت ، برخی دیگر از ساحران مصری با فشار آوردن به پشت سر ما رها ، آنها را در حالت انجماد جسمی مانند یک قطعه چوب درمی آورند.
این فشار در حیوان پدیده ای را به نام حالت « کاتالپسی » یا جمود عضلانی بوجود می آورد که در جریان هیپنوتیزم انسانها هم به سادگی قابل نمایش است.
بقراط پدر باستان پزشکی نوین ، هیپنوتیزم را با این کلمات معرفی می کرد «روان ، با چشمان بسته بسیار خوب می بیند»
عصر اندیشه
از گذشته های بسیار دور ، که نامی از هیپنوتیزم در میان نبود ولی پدیده های هیپنوتیزمی وجود داشت تا عصر ما جوابهای بسیار متنوعی را به دنبال داشته و افراد با دانش دوران و اصطلاحات زمان خود به تفسیر و تعبیر آن می پرداخته اند. ابتدا تسخیر روح توسط دیوها ، خدایان و جن ها به سادگی در حالت روانی و غیر متعارفی را توجیه می کرد.
در عصر ما هم که هنوز به جای بررسی های کافی ، طردکردن و عنوان مزخرف و چرند دادن به هر مضمون و مقوله تازه ای ، راه ساده تری از نوگرایی و تجددنمایی است. هیپنوتیزم می تواند به تمامی کلاهبرداری و دغل کاری نامیده شود. در عصر ما که عصر اندیشه و منطق است دیگر گزافه گویی و کلی بافی طرفداری ندارد.
بطور خلاصه برابر آراء عقاید متفاوت و با توجه به مرام و مسلکهای گوناگون جوابهای متنوعی برای توصیف هیپنوتیزم ارائه شده که هیچکدام مقبولیت عام نیافته است ، موضوع بسیار پیچیده و اسرارآمیز است و یا چند پدیده متفاوت و در عین حال نزدیک به هم در این زمینه فکری دارند.
در یونان باستان هم که مثل همیشه کم خوابی برای عده ای مسئله و گرفتاری بود با دعا و استغاثه به درگاه خدای خواب که هیپنویس نامیده می شد یک خواب شیرین و عمیق را آرزو می کردند. در روم قدیم کسانی که به عللی به خواب عمیق فرو می رفتند و کسی نمی توانست آنها را بیدار کند این حالت را حمل بر تسلط یا تسخیر روحی آن فرد توسط یک خداگونه می کردند.
در روم قدیم هم خدائی برای خواب وجود داشت که سومنوس نامیده می شد. این خدا در ایجاد انواعی از خواب های عادی موثر شناخته می شد.
خواب گردی
در عده ای از خانواده ها در عصر ما هم افرادی سالم و طبیعی پیدا می شوند که شبها در حالت خواب و بی خبری از بستر برخاسته و در عالم خواب حرکت کرده و برخی کارها را انجام داده و بعد می خوابند بدون آن که صبح زود بعد اصلا خاطره ای از این کارها داشته باشند.
در پزشکی نوین به حالت خواب گردی و یا به اصطلاح «سومنامبولیسم» می گویند که در ترکیب آن نام خدای خواب روم قدیم به چشم می خورد. این حالت عینا در مراحل پیشرفته و عمیق خواب هیپنوتیزمی هم به چشم می خورد. در سده های بعد با دنیایی از ترس و هیبت این پدیده در قالب کارهای جادوئی و توسط افسون گران و صاحبان علوم غیبی عرضه می گردید.
در قدیم هیپنوتیزم شدن و هیپنوتیزم کردن با خیره شدن چشم رواج داشت و با توجه به ترس و تنفری که انسانها همیشه از جادوگران داشته اند ، دارندگان نگاههای عمیق و موثر با عنوان نظر به مورد طعن و نفرت قرار گرفته و با تصور قدرتهای جادوئی در نگاه آنها ، هر گرفتاری ، بیماری ، شکست و بیچارگی را به نظر کردن نسبت داده و حتی در این موارد یک نگاه کوتاه این افراد را برای آسیب رساندن کافی می دانستند.
بچه ها و حیوانات گروه آسیب پذیرتری بودند که با دقت از تیررس نگاه دور نگهداشته می شدند و یا از طلسم و حرز و دعا برای حفاظت آنان استفاده می گردید.